MAKÜ'lü araştırmacı Prof. Dr. Tamer ALBAYRAK'ın "İklim değişikliğinde genetik izleme" konulu makalesi, dünyanın saygın dergilerinden Nature Ecology and Evolution'da yayımlandı.

Fakültemiz Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tamer ALBAYRAK Nature Ecology and Evolution dergisinde yayımlanan makalesine ait detaylar aşağıdaki gibidir. 

Genetik çeşitlilik, türlerin iklim değişikliğine adaptasyonunun anahtarıdır. MAKÜ'lü Biyolog Prof. Dr. Albayrak'ın dahil olduğu çalışma, Avrupa'daki ve Türkiye'de genetik çeşitliliği izlemeye yönelik mevcut çabaların eksik ve yetersiz olduğunu gösteriyor. Araştırmacılar özellikle Türkiye'nin de aralarında bulunduğu artan sıcaklık ve kuraklığa uyum sağlama açısından önemli olacak bölgelere odaklandı. Makale Nature portföyünde ve https://www.nature.com/articles/s41559-023-02260-0 adresinden açık erişimle okuyuculara sunulan prestijli dergi Nature Ecology and Evolution'da yayınlandı (SCI, Q1; Ekoloji alanındaki 171 dergi arasında birinci sırada).

Gezegenimizdeki her canlı, kalıtsal materyalindeki diğer akraba organizmalardan küçük farklılıklarla ayrılır. Çevre değiştiğinde ve bir organizma popülasyonunun hayatta kalması için elverişsiz hale geldiğinde, bu genetik çeşitlilik onların ölmek veya başka habitatlara göç etmek zorunda kalmak yerine yeni koşullara uyum sağlamasına olanak tanıyabilir. Basitçe söylemek gerekirse, genetik çeşitlilik bir türün hayatta kalmasının anahtarlarından biridir. Uluslararası Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi (CBD; 2002), biyolojik çeşitliliğin temel bir bileşeni olan ve daha önce düzenlemelerde genel olarak ihmal edilen yabani türlerde bulunan genetik çeşitliliğin korunması ihtiyacına daha fazla vurgu yapmıştır.

Küresel ısınma halihazırda Avrupa'daki pek çok tür üzerinde, özellikle de popülasyonları kendi yayılış alanlarının iklimsel açıdan marjinal sınırlarında bulunan türler üzerinde baskı oluşturmaktadır. Ancak bu marjinal popülasyonlar yalnızca yok olma tehlikesiyle karşı karşıya değil; ayrıca bu zorlu koşullarla başa çıkmak için doğal seçilimin tercih ettiği genetik varyantları içerme olasılıkları da daha yüksektir. Bu nedenle, ekolojik açıdan çevredeki bu bölgeler, gen akışı yoluyla adaptif varyantların daha sonra iklim değişikliğinden etkilenecek olan çekirdek alan popülasyonlarına yayılabileceği rezervuarlar olarak işlev görebilir. Bu türün genel direncini artırır. Bu nedenle, iklimsel olarak periferik popülasyonlarda genetik çeşitliliğin ve bunun zaman içindeki değişikliklerinin analizi, türlerin korunması için özellikle önemlidir.

Bu uluslararası çalışma, Avrupa'daki genetik çeşitlilik izleme projelerini ve programlarını analiz etti. Araştırma, 31 ülkeden 60 üniversite ve araştırma enstitüsünü temsil eden 52 bilim insanı tarafından gerçekleştirildi. Sonuçlar, izleme faaliyetlerinin tatmin edici düzeyden uzak olduğunu ve geliştirilmesi gerektiğini göstermektedir. Özellikle Avrupa'nın güneydoğusuna (Türkiye ve Balkanlar) daha fazla yatırım yapılması gerekiyor çünkü bu bölgelerde az sayıda izleme programı yürütülüyor ancak Türkiye, aynı zamanda iklim değişikliğinden de güçlü bir şekilde etkileniyor ve bu nedenle potansiyel bir genetik çeşitlilik rezervuarını temsil eden yüksek adaptasyon potansiyeline sahip birçok popülasyonu barındırnaktadır. Hem coğrafi kapsam hem de farklı tür sayısı bağlamında dengelenecek bir genetik izleme stratejisinin yanı sıra biyoçeşitliliği yüksek bölgelerin sistematik olarak hedeflenmesi, nesli tükenmekte olan türlerin korunmasına önemli bir katkı sağlayacaktır. Türkiye'nin de imzaladığı biyoçeşitliliğin azalmasını durdurmaya yönelik küresel anlaşmalar göz önüne alındığında çalışma, genel olarak türlerin, özellikle de genetik çeşitliliğinin uluslararası düzeyde daha iyi izlenmesine acil ihtiyaç olduğuna dikkat çekiyor.

Kaynak: Pearman, P.B., Broennimann, O., Aavik, T. et al. Monitoring of species’ genetic diversity in Europe varies greatly and overlooks potential climate change impacts. Nat Ecol Evol (2024). https://doi.org/10.1038/s41559-023-02260-0

Figure: COST tam üye ülkeleri arasında koruma veya yönetim amacıyla popülasyon genetik çeşitliliğini (GME) izlemeye yönelik çalışmaların coğrafi dağılımı. a-d, Amfibiler (a), kuşlar (b), etoburlar (c) ve orman ağaçları (d) için genetik izleme programlarının sayıları